رییس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: ایرانیالاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور (اصل 115 قانون اساسی)
***
انتخابات ریاست جمهوری همواره از سرنوشتسازترین مقاطع کشور بوده است. انتخاباتی که نتایج آن؛ جهت‌گیری کشور را برای یک دوره‌ی نسبتاً طولانی رقم می‌زند. آنچه مسلم است؛ گرایش‌ها، افکار، روش‌ها و سلایق دولت؛ تمام شئون مملکت را تحت تأثیر قرار داده و گفتمان حاکم بر دولت بر عرصههای مختلف اخلاق، فرهنگ، سیاست، اقتصاد، اجتماع و... سایه می‌افکند. اما علی‌رغم اهمیت این موضوع باید اعتراف کرد که متأسفانه «سرنوشتسازترین تصمیم‌ها در احساسی‌ترین فضاها رقم می‌خورد».
در ایام انتخابات به جای این‌که به ملاک‌ها و ویژگیهای لازم برای یک رییس جمهور توجه شود، غالباً شاهد دنباله‌روی از جریان‌ها، گروه‌ها و برخی از اشخاص خاص هستیم. این واقعیت زمانی تلخ‌تر خواهد شد که گروه‌های مرجع نیز بیش از آنکه به بررسی صلاحیت‌های لازم در گزینه‌های موجود بپردازند به اموری چون میزان تطبیق آنها با هواها و علایق خویش و یا میزان توان آنها در جلب آرای عمومی و پیشی گرفتن از کاندیدای رقیب روی می‌آورند.
واضح و آشکار است که لذت موفقیت در چنین انتخابی کوتاه و زودگذر و اندوه ناشی از آن عمیق و طولانی خواهد بود. رییس جمهورِ برآمده از چنین روشی حتی به گروه‌های حامی خود نیز چندان تعهدی نخواهد داشت چرا که انتخاب خود را بیش از آنکه مدیون بکارگیری یک روش جمعی و عقلایی بداند، نتیجه‌ی قابلیت‌های شخصی خود می‌پندارد.
اما به راستی چه ویژگی‌هایی برای یک رییس جمهور ـ آن هم در شرایط حساس کنونی ـ لازم و ضروری است تا با انتخاب او چشم‌انداز روشن‌تری برای آینده‌ی ایران اسلامی رقم بخورد؟ ما در ادامه به بیان ده ویژگی از مجموعه‌ی این ویژگی‌ها خواهیم پرداخت.
1. رجل سیاسی و مذهبی
یکی از مهم‌ترین شرایطی که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای مقام ریاست جمهوری لازم دانسته است، «از رجال سیاسی و مذهبی بودن» نامزدهای این مسئولیت است. گرچه قانون تشخیص مصادیق این عنوان را بر عهده‌ی شورای نگهبان نهاده است و برای روشن‌تر شدن مصادیق آن قانون دیگری وجود ندارد اما آنچه مسلم است؛ آنکه عنوان مذکور عنوانی ترکیبی است یعنی نامزدهای رسمی این پست می‌بایست هم رجل سیاسی و هم رجل مذهبی باشند. لذا اشخاصی که تنها از مصادیق رجال سیاسی و یا تنها از مصادیق رجال مذهبی محسوب می‌شوند فاقد صلاحیت لازم برای مسئولیت ریاست جمهوری هستند. نکته‌ی دیگر آنکه هر کس اهل سیاست و دیانت باشد را نمی‌توان در این دو عرصه به عنوان رجل سیاسی ـ مذهبی شناخت. به عبارت دیگر برخورداری از عنوان «رجل» نیازمند نوعی برجستگی در دو عرصه‌ی مذکور است.
2. توان و تجربه‌ی مدیریت کلان
از دیگر ویژگیهای لازم برای رییس جمهور برخورداری از قدرت «مدیریت» است. لذا رییس قوه‌ی مجریه می‌بایست از توانمندترین مدیران موجود در سطح کشور باشد. او قرار است مدیریت کلان مجموعه‌ی اجرایی کشور با تمام گستردگی آن را برعهده بگیرد و احراز این ویژگی به صرف حدس، گمان و احتمال؛ از بزرگ‌ترین خطاهاست. مسلّم است که مسئولیت ریاست جمهوری عرصه‌ی آزمون و خطا و تجربه‌اندوزی این و آن نیست. تصور کنید؛ شخصی را بدون برخورداری از حتی یک روز تجربه‌ی مدیریت کلان دولتی مثل وزارت یا عضویت در هیأت دولت و یا عضویت در نهادهای تصمیم‌سازی چون مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی امنیت ملی و دیگر مسئولیت‌های ملی مستقیماً بر صندلی بالاترین مسئول اجرایی کشور بنشانند و از او توقع داشته باشند تا با کم‌ترین خطا بهترین تصمیمات را اتخاذ کرده و اجرا نماید. طبیعی است که برای مدیریت هر شخصی با چنین ویژگی‌هایی نه تنها می‌بایست درصد بالایی از خطا را در نظر گرفت بلکه حتی می‌توان از وی توقع نفی کلیت بسیاری از نهادها و شوراهای کلان تصمیم‌گیری را نیز توقع داشت. زیرا او در حالی که مشغول گام نهادن بر پله‌های متوسط رشد و ترقی بوده، یک‌باره خود را در بالاترین جایگاه ها یافته است.
در مقابل شخصی را در نظر بگیرید که پله‌های رشد، تجربه‌اندوزی و کارآمدی را بر اساس شایستگی‌های فردی (و نه بر اساس برخی روش‌های خاص) پیموده است و بر این اساس نه تنها از حسن سابقه، تجربه و توان کافی برخوردار و با جایگاه و شأن قانونی نهادها و شوراهای کلان تصمیم‌سازی آشناست بلکه تعامل سازنده با آنها را یک ارزش می‌داند.
متأسفانه برخی از گروه‌ها به جای تأکید بر این ویژگی بر انتخاب گزینه‌هایی تأکید دارند که به واسطه‌ی تازه‌کار و جوان بودن آنها یا از کارنامه‌ی چندانی برای ارزیابی عملکردشان برخوردار نیستند و یا اساساً شناخته شدن و معرفی آنها خود محصول برخی جریان‌ها و گروه‌های خلق الساعة بوده است.
نکته‌ی آخر آنکه قبل از احراز برخورداری از قدرت مدیریت لازم برای اداره‌ی مجموعه‌ی عظیم اجرایی کشور در نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری نوبت به بررسی شرایط دیگر نمی‌رسد. به عبارت دیگر چنانچه شخصیتی از بسیاری از امتیازات ارزشمند برخوردار باشد اما از توان مدیریتی متناسب با جایگاه مذکور برخوردار نباشد؛ چنین شخصی از صلاحیت ریاست جمهوری برخوردار نیست.
3. برخورداری از قدرت تدبیر امور کشور
یکی دیگر از ویژگیهای لازم برای مقام ریاست جمهوری برخورداری از قدرت «تدبیر» در امور اجرایی کشور است. عدم برخورداری از چنین تدبیری اساساً به معنای عدم صلاحیت نامزدی ریاست جمهوری است. لذا هم شورای محترم نگهبان و هم مردم با این پرسش مهم روبرو هستند که «آیا شخصی که فاقد برنامه و تئوری مشخص برای اداره‌ی کشور در عرصههای مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... است، از قدرت تدبیر لازم برای انجام این مسئولیت مهم برخوردار است؟»
متأسفانه برخی از اشخاص فاقد برنامه به صورت فردی یا با فشار برخی از گروه‌ها و جریان‌های سیاسی وارد عرصه‌ی نامزدی این انتخابات می‌شوند و برای جبران این ضعف بزرگ یا از ارائه‌ی تدبیرها و برنامههای خود برای اداره‌ی بهتر کشور طفره می‌روند و یا این‌که با عجله و شتابزدگی به کمک برخی از حامیان خویش برنامه‌هایی کلی و مبهم را تهیه کرده و در ایام تبلیغات انتخاباتی منتشر می‌کنند.
طبیعی است که اگر خدای ناکرده چنین افرادی مسئولیت اداره‌ی کشور را بر عهده بگیرند؛ بیش از آنکه کشور با تدبیر، اندیشه و برنامههای مشخص اداره شود، شاهد تغییر دائمی سیاست‌ها و برنامه‌ها و عدم ثبات در تصمیمات دولت خواهیم بود.
4. پایبندی به ارزش‌های اسلام و انقلاب
از دیگر ویژگیهای لازم برای ریاست جمهوری پایبندی به ارزش‌های اسلام و انقلاب است. متأسفانه در برخی از دوره‌های گذشته شاهد بی‌توجهی به برخی از ارزش‌های اسلام و انقلاب و در برخی از دوره‌ها نیز شاهد استفاده‌ی شعارگونه و ابزاری از برخی ارزش‌ها بوده‌ایم. ما در ادامه به برخی از این ارزش‌ها اشاره می‌کنیم:
1ـ4. دردمندی برای دین
اسلام دین اداره‌ی جامعه است و برقراری حکومت بر اساس تعالیم آن از اهداف انقلاب اسلامی بوده است. اعتقاد عمیق به اسلام و برخورداری از درد دین و مسئولیت در قبال ترویج دین و فرهنگ اسلامی از مفاد سوگند ریاست جمهوری و از مهم‌ترین ویژگیهای لازم برای رییس جمهور متناسب با نظام جمهوری اسلامی است. چنانچه برخورداری از روحیه‌ی تساهل و تسامح در قبال فرهنگ مهاجم از نشانه‌های عدم تناسب با این مسئولیت مهم و خطیر است. این ویژگی البته می بایست در نامزدهای ریاست جمهوری به صورت عملی (و نه در شعار) احراز شود.
2ـ4. عدالت‌گستری در عمل
اجرای عدالت از مهم‌ترین اهداف اسلام و از بارزترین دغدغه‌‌های مصلحان اجتماعی بوده است. در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز برقراری عدالت از جمله مهم‌ترین شعارهای مردم و رهبران نهضت بود. گرچه از ابتدای پیروزی انقلاب تاکنون اقدامات خوب، ارزشمند و عالمانه‌ای در جهت کم کردن فاصله‌های طبقاتی و رفع برخی از تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها صورت گرفته است اما در برخی از مقاطع نیز با بی‌توجهی به این مقوله و یا استفاده‌ی ابزاری از شعار عدالت روبرو بوده‌ایم. لذا رییس جهور آینده می‌بایست شخصی باشد که ضمن برخورداری از روحیه‌ی قوی عدالت‌خواهی از برخورد شعارگونه با مقوله‌ی عدالت و استفاده‌ی ابزاری از این شعار در جهت اهداف سیاسی مبرا باشد.
3ـ4. آزادیطلبی
آزادی از دیگر شعارهای اصلی و کلیدی انقلاب اسلامی است. رییس جمهور متناسب با شأن جمهوری اسلامی حافظ و پاسدار آزادی‌های سیاسی و اجتماعی افراد و جریان‌های مختلف با سلایق گوناگون ـ در چارچوب قانون اساسی ـ است. ما در گذشته شاهد افراط و تفریط‌های متعدد در مقوله‌ی آزادی بوده‌ایم. اکنون در برخی از عرصه‌ها از جمله عرصه‌ی بررسی و نظارت بر انتشار «کتاب» و یا برخی از فعالیت‌های رسانه‌ای شاهد رفتارهای غیرقانونی و سلیقه‌ای در جهت سلب آزادی‌های اجتماعی افراد به بهانه‌های واهی هستیم. رییس جمهور آینده می‌بایست شخصی باشد که در کنار مقابله با تهاجمات فکری و فرهنگی علیه اسلام و انقلاب از روحیه‌ی آزادیطلبی برخوردار بوده و دارای اراده‌ای راسخ در جهت مقابله با سلب آزادی‌های قانونی افراد و گروه‌های متعدد با سلایق متفاوت باشد.
4ـ4. اطاعت از دستورات و سیاستهای رهبری
از جمله ویژگیهای لازم برای رییس جمهور نظام اسلامی اطاعت از دستورات حکومتی ولی‌فقیه و حرکت در چهارچوب سیاستهای کلانی است که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ می‌شود. این دستورات برخوردار از پشتوانه‌ی قوی علمی و کارشناسی و در مورد سیاستهای کلان نظام؛ بهره‌مند از نظر مشورتی مجمع تشخیص مصلحت نظام است. لذا شخصی بهتر می‌تواند از عهده‌ی مسئولیت ریاست جمهوری برآید که بدون هزینه کردن از جایگاه رهبری از کارنامه ای قابل قبول در اعتقاد به ولایت مطلقه‌ی فقیه و اعتقاد به رسیدن به سعادت ملی در سایه‌ی عمل به سیاستهای کلان نظام که توسط رهبری تعیین می‌شود، برخوردار باشد.
5ـ4. اخلاق‌گرایی
متأسفانه در سال‌های اخیر فضای سیاسی کشور به شدت به روش‌های غیراخلاقی آلوده شده است. اگر پیش از این؛ برخی روش‌های غیراخلاقی از سوی حامیان برخی از شخصیت‌های کشور بکار گرفته می‌شد اما در سال‌های اخیر این روش از سوی برخی از مسئولان طراز اول و آن هم در رسانه‌ها و تریبون‌های پرمخاطبی چون رسانه‌ی ملی به کار گرفته شد. لذا بسیار ضروری است که رییس جمهور آینده شخصیتی اخلاق‌گرا باشد تا بتواند با عمل خود فضای آلوده‌ی کنونی را ترمیم کرده و در رشد و گسترش فضایل اخلاقی در فضای سیاسی کشور کارنامه‌ی درخشانی از خود بر جای گذارد.
6ـ4. روحیه‌ی مردمی
در جمهوری اسلامی مسئولان همواره از مردم و برای مردم بوده‌اند. مهم‌ترین امتیاز دولت اخیر نیز کم‌‌تر کردن فاصلهی میان مردم و مسئولان بود. لذا رییس جمهور آینده باید شخصی باشد که بتواند ضمن حفظ ارتباط قوی میان مردم و دولت، روش‌هایی علمی را نیز برای افزایش رضایت‌مندی عمومی از عملکرد مسئولان بپیماید.
7ـ4. دوری از قبیله‌گرایی سیاسی
در کشوری که فاقد احزاب قوی و دارای برنامه است و حتی هر یک از دو جریان کلی سیاسی آن به گروه‌هایی با سلایق متفاوت تقسیم می‌شوند، اداره‌ی کشور توسط یک گروه محدود؛ باعث ضربه به منافع ملی، منابع انسانی و محروم شدن کشور از بسیاری از مدیران کارآمد خواهد بود. لذا رییس جمهور آینده می‌بایست شخصیتی فراجناحی، معتدل و دارای اعتقاد راسخ به اصل شایسته‌سالاری بوده و عملاً منافع ملی را بر منافع شخصی و گروهی مقدم بدارد. چرا که تنها بر پایه‌ی این روش است که می‌توان برخی از عقب‌ماندگی‌های موجود را برطرف کرد.
8ـ4. ضدیت با مفساد اقتصادی
وجود جلوه‌های مختلف مفاسد اقتصادی از قبیل اختلاس، رشوه، رباخواری، اسراف، استفاده‌ی شخصی و گروهی از امکانات بیت‌المال، استفاده‌ی شخصی از رانت‌های دولتی و یا فراهم آوردن این قبیل رانت‌ها برای نزدیکان خود، عدم نظارت بر عملکرد اقتصادی مجموعه‌های تحت مدیریت خویش، ترویج تجمل‌گرایی، اشرافیت و... از جمله اموری است که می‌بایست جدیت نامزد مطلوب ریاست جمهوری در برخورد با آنها برای مردم احراز شود.
5. شناخت دین
بخشی از مسائلی که در برخی از دولت‌ها به چالشی میان حوزه‌های علمیه و دولت تبدیل می‌شد، ریشه در عدم شناخت دین از سوی برخی مدیران کلان اجرایی داشت. بی‌گمان هرچه شناخت رییس جمهور آینده نسبت به دین و معارف اسلامی عمیق‌تر باشد، حرکت دولت آینده بیشتر در مسیر اسلام و ارزش‌های آن خواهد بود.
6. برخورداری از تیم اجرایی همفکر و توانمند
یکی از ویژگی‌هایی که می‌تواند به عنوان امتیاز مهم برای یک نامزد انتخابات ریاست جمهوری مطرح باشد، برخورداری از تیم اجرایی همفکر و توانمند برای برعهده گرفتن مسئولیت‌های مهم دولتی است. در این راستا البته هرچه وزن شخصیتی و توان اجرایی نامزد ریاست جمهوری بالاتر باشد، امکان برخورداری وی از همکاری نیروهای توانمند نیز بیشتر خواهد بود. زیرا هم شخصی که مقام ریاست جمهوری را بر عهده می‌گیرد معمولاً در گزینش همکاران خود از افرادی استفاده می‌کند که از او توانمندتر نباشند و هم افراد توانمند معمولاً حاضر به همکاری با شخصی که از خودشان ضعیف‌تر است، نمی‌شوند.
به علت عدم برخورداری از نظام حزبی قدرتمند، یکی از راه‌های مناسب برای ارزیابی آینده‌ای که قرار است پس از انتخاب هر کدام از نامزدها، برای قوه‌ی اجرایی کشور رقم بخورد، معرفی کابینه از سوی هر کدام از نامزدهاست.
7. دوری از خودکامگی، تعامل با نخبگان
توجه به عقل جمعی و دوری از خودکامگی و خودمحوری باعث استفاده‌ی مطلوب از نیروهای انسانی و اداره‌ی عالمانه‌ی کشور خواهد شد. استفاده از نظرات کارشناسانه‌ی متخصصان در عرصههای مختلف، فضای بانشاطی را در جهت رشد روزافزون کشور فراهم خواهد آورد. لذا رییس جمهور آینده می‌بایست شخصی باشد که از رذیله‌ی خودمحوری مبرا بوده و بتواند از ظرفیت‌های علمی و انسانی کشور به بهترین وجه استفاده کند.
8. شجاعت به دور از تهوّر
طبع مسئولیت ریاست جمهوری چنین است که شخص رییس جمهور می‌بایست در موارد متعددی در عرصههای ملی و بین‌المللی اقدام به اتخاذ تصمیمات بزرگ، حساس و عالمانه‌ای کند که جز در سایه‌ی برخورداری از شجاعت، اتخاذ چنین تصمیمات و عمل به آنها به سرانجام نخواهد رسید. بر همین اساس رییس جمهور آینده می‌بایست شخصی باشد که از یک سو از ترس، ضعف و زبونی در اتخاذ تصمیمات و انجام اقدامات بزرگ به دور باشد و از سوی دیگر اقدامات، تصمیمات و سخنان متهورانه‌ی او هزینه‌های گزافی را به کشور و ملت تحمیل نکند.
9. تحول‌گرایی
برخورداری از روحیه‌ی تحول‌گرایی و اصلاح‌طلبی در جهت پیشرفت روزافزون کشور به سمت قله‌های مادی و معنوی از جمله ویژگیهای مهم برای یک رییس جمهور است. نامزدی که نهایت توان و ظرفیت او حفظ وضع موجود کشور و یا انجام اصلاحاتی اندک در امور آن است، نخواهد توانست برخی از ضعف‌های مهم و عقب‌ماندگی‌های موجود را برطرف کرده و رییس جمهوری تحول‌گرا باشد.
10. پرکاری
با توجه به سپری شدن زمان قابل توجهی از مهلت 20 ساله‌ی نظام برای رسیدن به اهداف تعیین شده در سال 1304 شمسی (بر اساس چشم‌انداز بیست ساله) و برخی از فرصت سوزی‌های شکل گرفته، برای اجرای بخشی از سیاستهای مذکور، اهمیت برخورداری رییس جمهور آینده از روحیه‌ی پرکاری را مضاعف کرده است.
سخن آخر
با توجه به این‌که ممکن است حد اعلای تمام این ویژگی‌ها در یک شخص تحقق پیدا نکند لذا نخبگان جامعه در مرحله‌ی اول می‌بایست به دنبال یافتن فردی باشند که در ویژگیهای مذکور از معدل بالاتری نسبت به دیگران برخوردار است و در مرحله‌ی بعد نیز تمام تلاش خود را برای جلب اعتماد عمومی به چنین شخصی به کار گیرند.
نامزدهای احتمالی نیز می‌بایست چنانچه میان خود و این ویژگی‌ها فاصلهی قابل توجهی می‌بینند از پذیرش ورود در چنین عرصه‌ای که متضمن مسئولیت سنگین در برابر خداوند متعال و مردم است، خودداری ورزند.
