توحید : آثار و مقالات رضا صنعتی

اخیراً غزلی با عنوان «مهتاب» از امام موسی صدر در برخی از رسانه‌ها منتشر شد که در سال ۱۳۴۴ سروده، به پروین خلیلی (همسرش) تقدیم کرده بود. متن کامل این غزل چنین است:

پرده‌ای از پرند س‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍یم اندود         ماه بر دوش شام گسترده

روشن و دلکش و خیال‌انگیز       وز نسیم شبانه افسرده

و اندر اعماق آشیانه خویش      سر خود مرغ حق فرو برده

یاد بیداری و تلاش و سخن        از خیال زمانه بسپرده

نیمی از شام هجر بگذشته      صحبت غم به جانم آورده

خواب بگریخته زدیده من            دامن از اشک چشم پر کرده

لیک با رنج جانگداز فراق           روح باز از غمش نیازرده

یاد مهر حیات‌بخش «مه»م        زنده می‌دارد این تن مرده

لاله حاوی او چراغ شب است   نور بر شام هجر بسپرده

یا رب از جور دهر برهانش          تا که برهاند این سرا پرده

نکته ظریف غزل مذکور آن است که حروف اول مصرع‌های اول آن نام «پروین خلیلی» و حروف اول مصرع‌های دوم نام «موسی صدر» را می‌سازند.

شاید برای خوانندگان جالب باشد که بدانند خانم «پروین خلیلی» همسر امام موسی صدر به اعتبار تولد در کازرون و سکونتی چند ساله در این شهر، از همشهریان کازرونی ماست. 

اینجانب چندی پیش در مسیر مطالعات خود درباره‌ی تاریخ انقلاب اسلامی در کازرون به سندی برخوردم که بر اساس آن محمدرضا پهلوی در تاریخ 19 شهریور 1356 شخصاً خواستار عدم تمدید تابعیت ایرانی امام موسی صدر شده بود که این دستور شامل حال همسر و فرزندان وی نیز شد. متن نامه‌ی اداره امنیت داخلی ساواک به شرح زیر است:

«به دنبال صدور اوامر مبارک شاهانه مبنی بر این که "لزومی ندارد موسی صدر تابعیت ایرانی داشته باشد" وزارت امور خارجه مراتب را به این سفارت شاهنشاهی منعکس و سپس به‌منظور صدور دستور‌العملی به کلیه‌ی سفارت‌خانه‌های شاهنشاهی در خارج در مورد خودداری از تمدید و تجدید گذرنامه‌ی وی مشخصات موسی صدر و خانواده‌اش را سئوال نمود که مشخصات مزبور به شرح زیر به وزارت امور خارجه اعلام گردید:

1. موسی صدر فرزند صدرالدین متولد 1307 دارنده شناسنامه شماره 32 قم و گذرنامه شماره 1644341 مورخ 10/3/1336

2. بانو پروین خلیلی (همسر موسی صدر) فرزند عزیز‌الله متولد 1317 دارنده شناسنامه 458 کازرون و گذرنامه شماره 10794494 مورخ 5/5/1349

3. سید صدرالدین صدر فرزند سیدموسی متولد 1334 دارنده شناسنامه شماره 75590 قم و گذرنامه 1631978 مورخ 6/4/1335

4. سیدحمید صدر فرزند سیدموسی متولد 1338 دارنده شناسنامه شماره 608 قم و گذرنامه 1266991 مورخ 16/4/1351

5. دوشیزه حورا صدر فرزند سیدموسی صدر متولد 1340 دارنده شناسنامه 4489 قم و گذرنامه 1266992 مورخ 16/4/1351

با توجه به اوامر صادره مستدعی است مقرر فرمایند مراتب به منظور اطلاع به کلیه نمایندگی‌های ساواک در خارج ابلاغ گردد.

بهزاد اداره کل سوم

به کلیه‌ی نمایندگی‌های خارج از کشور ابلاغ شود مراقبت نمایند به علت عدم توجه مأمورین کنسول‌گری گذرنامه تمدید نشود.»(1)

شیخ عزیزالله خلیلی پدر همسر امام موسی صدر اصالتاً کازرونی نیست اما در هنگام تولد دخترش پروین در کازرون ساکن بود و مدتی از دوران خردسالی پروین نیز در این شهر گذشت؛ او سپس به قم رفت و ساکن آن دیار شد. پروین نیز دوران تحصیلات ابتدایی خود را در قم گذراند. شیخ عزیزالله پس از مدتی به عراق مهاجرت کرد. امام موسی صدر از طریق استاد منوچهر خاقانی با خلیلی آشنا شد.(2) شیخ عزیزالله نواده حاج میرزا خلیل است که در کشور عراق سکونت داشت و به تقوا، درستی، راستی و صفای نفس، معروف بود.(3) امام موسی صدر در سال 1335 شمسی، هنگامی که در نجف به سر می‌برد، با خانم پروین خلیلی، فرزند شیخ عزیزالله ازدواج کرد. حاصل این پیوند، دو پسر به نام‌های سید صدرالدین (متولد 1335) و سید حمیدالدین (متولد 1338) و دو دختر به نام‌های حورا (متولد 1341) و ملیحه (متولد 1350) بود.(4)

درباره صبر و پایداری این زن کازرونی که در لبنان به «ام صدر» مشهور است متن زیبایی در سایت مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر منتشر شده (کلیک کنید) که خواندن آن را توصیه می‌کنم.

پی‌نوشت: .....................................................................

1. یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج 17: امام موسی صدر (قسمت سوم)، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ص 2041.

2. امام موسی، صدر گذارها و خاطره‌ها، شرف‌الدین، سید حسین، ترجمه: علی حجتی کرمانی، تهران، مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر، چاپ اول، 1388. ص 81

3. عزت شیعه، کمالیان، محسن و علی‌اکبر رنجبر کرمانی، عزت شیعه، دفتر دوم، قم: صحیفه خرد، 1386، ص 317

4. ر.ک: مشعل درخشان دانش و اندیشه، غلامرضا گلی‌زواره، تهیه‌کننده و ناشر: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول 1390